یکی از چهره‌های مهم و اثرگذار در تاریخ اسلام حضرت ام البنین (س) همسر امام علی (ع) و مادر بزرگوار حضرت ابوالفضل العباس (ع) است؛ بانویی که به پاکدامنی، ایمان، ادب، بزرگ منشی، نطق فصیح و مهمتر از همه به حمایت همیشگی از فرزندان حضرت زهرا (س) شهرت دارد. مطالب کمتری درباره این بانوی بزرگوار و خانواده پدری ایشان در جمع‌ها گفته شده و معمولاً وقتی از این بانوی بزرگوار یاد می‌شود که ماجرای شهادت فرزندان عزیزش به خصوص شهادت حضرت عباس (ع) در میدان کربلا مطرح می‌شود.

در گفت‌وگو با مریم عبدالباقی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس اسلامی، گفت‌وگویی درباره خصوصیات اخلاقی و خانواده پدری حضرت ام البنین (س) انجام داده و نحوه آشنایی و ازدواج امام علی (ع) با این بانوی مکرم را بررسی کرده ایم.

افق دید امام علی (ع) در ازدواج با دختری از خاندان شجاع و دلیر

ماجرای آشنایی و ازدواج امام علی (ع) با حضرت ام البنین (س) چه بود و چرا امام علی (ع) بعد از شهادت حضرت زهرا (س) با این بانوی گرامی ازدواج کردند؟

 حدود ده سال از شهادت حضرت زهرا (س) گذشته بود که حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) به فکر ازدواج بود، آن هم در حالی که خبر واقعه عاشورا و نیاز به مردان شجاعی برای یاری امام حسین (ع) مورد نظر امام علی (ع) بود. در این شرایط آن حضرت برای ازدواج با برادرشان عقیل مشورت کردند، به این دلیل که عقیل در علم نسب شناسی مهارت داشت و قبیله‌ها و تیره‌های مختلف را می‌شناخت و در عین حال خصوصیات و خصلت‌های هر قبیله‌ای را به خوبی می‌دانست.

به همین علت امام علی (ع) از برادرشان خواستند که همسری برای ایشان انتخاب کنند که شایسته بوده و اجداد او از شجاعات و مردان دلیر باشند تا از این همسر صاحب فرزندی شوند که شجاع باشد و در روزی که حسین (ع) به یاری نیاز دارد، آن فرزند به یاری ایشان بیاید.

دلیل این مشورت چه بود؟ مگر شخص امام علی (ع) نسبت به خانواده‌ها و خصوصیات آنها آشنایی نداشتند؟

در دین اسلام تأکید شده که افراد برای ازدواج جست‌وجو کنند تا از خانواده‌های اصیل و مؤمن همسر خود را انتخاب کنند. در آن دوران هم جناب عقیل که برادر امام علی (ع) بودف با علم انساب آشنایی داشت.

علم انساب علمی درباره نسب شناسی بود تا خانواده‌های خوشنام و با ویژگی‌ها و خصوصیات پسندیده از خانواده‌های بدنام و با اخلاق نکوهیده جدا می‌شدند و فردی که علم انساب و شناسایی قبیله‌ها را داشت می‌توانست با شناختی که از اجداد و گذشتگان و افراد خانواده‌ها و قبلیه‌ها دارد، همسر و دایه مناسب برای خانواده و افراد را معرفی کند.

حتی در مورد جناب عقیل گفته شده ایشان به اندازه‌ای در علم نسب‌شناسی مهارت داشت که در مسجد پیامبر (ص) برایش حصیری می‌انداختند و روی آن می‌نشست و مردم مدام مراجعه می‌کردند تا برای ازدواج و گرفتن دایه مناسب به او مراجعه کنند. او هم با مهارت و دانشی که داشت قبیله‌های مختلف را معرفی می‌کرد و مردم را در این مورد راهنمایی می‌کرد. به همین علت بود که حضرت امیرالمؤمنین (ع) از برادر خود که از چنین دانشی برخودار بود، خواستند تا همسری از میان خانواده‌های شریف و خوشنام برای ایشان معرفی کنند.

خانواده اصیل و دلیر و مؤمن حضرت ام البنین (س)

چه خصوصیاتی در میان خانواده و اجداد حضرت ام البنین (س) وجود داشت که جناب عقیل ایشان را برای ازدواج به امام علی (ع) معرفی کرد؟

جوابی که جناب عقیل به امام علی (ع) داد پاسخ سؤال شماست. او جواب داده بود: با فاطمه کلابیه (ام البنین) ازدواج کن چون در میان عرب هیچ کسی از پدران و خاندان او شجاع‌تر نیست.

بعد از آن هم جد مادری این بانوی مکرم را معرفی می‌کند، یعنی ابوبراء بن مالک که واقعاً در شجاعت و دلیری و رشادت کم نظیر بود و حتی به قدری در جنگ‌ها دلیر و ماهر بود که به او لقب ملاعب الاسنه یعنی بازی‌کننده با شمشیرها را داده بودند.

نکته قابل توجه این است که حضرت امیرالمؤمنین (ع) همه این جست‌وجو و پرسش و پاسخ‌ها را به این دلیل داشتند که واقعه کربلای سال 61 هجری را مقابل خود می‌دیدند و به علم الهی خبر داشتند که در آن زمان که ایشان دیگر در قید حیات دنیا نیستند، چه اتفاقاتی برای امام حسین (ع) روی خواهد داد و ایشان تنها و بی یاور در بیابان کربلا خواهند بود.

با این توضیحات جناب عقیل شخصی بود که این پیشنهاد را به امام علی (ع) داد و ایشان هم این ازدواج را قبول کردند. اما پرسش این است که مگر حضرت ام البنین (س) چه خصوصیاتی داشتند که ایشان را لایق همسری امام علی (ع) کرده بود؟

عنوان «ام البنین» کنیه آن بانوی مکرم بود که در بعضی منابع نوشته شده بعد از اینکه ایشان در نتیجه ازدواج با امام علی (ع) صاحب پسرانی شدند، به ایشان داده شد. اما اسم اصلی  ایشان فاطمه بود و پدر و مادرش هم از خاندان بنی کلاب و از اجداد بزرگ پیامبر (ص) بودند.

آن طور که در منابع تاریخی نوشته شده این بانوی مکرم دختری با تقوا و پاک بودند که در خانواده‌ای اصیل و شریف متولد شده و رشد کرده بودند. در عین حال قدرت جسمانی و زیبایی داشتند که آثار آن را در فرزندان ایشان از جمله در حضرت عباس (ع) می‌شد مشاهده کرد.

قدرت ایمان، اخلاق پسندیده، بزرگ منشی، بصیرت، علم و سخندانی ایشان به اندازه‌ای بود که به عنوان یکی از بانوان بزرگ و عالم زمان خود شناخته شدند.

نسبت خویشاوندی مادر ام البنین با پیامبر (ص) و امام علی (ع)

در مورد والدین حضرت ام البنین (س) مطالب کمتری عنوان شده است. آیا در منابع تاریخی و شیعی در این مورد نکات قابل توجهی نوشته شده است؟

بله. بر اساس منابع مستند پدر این بانوی مکرم حزام بن خالد نام داشت که مردی بود که به دلیل اخلاق بسیار نیک و شجاعت و شرافت مشهور بود. او مردی راستگو، بزرگوار و مهمان نواز بود که به سخندانی و نطق فصیح هم شهرت داشت.

مادر حضرت ام البنین (س) هم از سمت اجداد خود با پیامبر (ص) و امام علی (ع) نسبت خویشاوندی داشت که دوستدار اهل بیت (ع) بود و فرزندان خود را با این محبت الهی و ایمان قوی تربیت کرده بود. آثار این تربیت دینی و اعتقاد محکم را در سبک زندگی حضرت ام البنین (س) می‌توان مشاهده کرد.

در بعضی از منابع هم نام یازده نفر از اجداد مادری حضرت ام البنین (س) نوشته شده که نشان می‌دهد ایشان از شجره طیبه و از خانواده اصیل و پاکی بوده‌اند. در عین حال پدران و دایی‌های این بانوی مکرم از عرب‌های شجاع و دلیر بودند که آقایی و بزرگواری داشتند و همه به آن اعتراف می‌کردند.

ورود حضرت ام البنین (س) به خانه امام علی (ع) یکی از موارد قابل توجه در تاریخ است. آیا در این باره مطلبی در منابع آمده است؟

فاطمه کلابیه که به ام البنین شهرت دارد، دختری پاک و بزرگوار بود. به همین دلیل زمانی که با امام علی (ع) ازدواج کرد می‌دانست که همسر ایشان حضرت فاطمه زهرا (س) بوده که بانوی بزرگ اسلام است. ایشان حتی نسبت به بزرگی و سیادت فرزندان آن حضرت هم علم داشت. به همین دلیل وقتی با حضرت امیرالمؤمنین (ع) ازدواج کرد در زمان ورود به خانه ایشان اعلام کرد که تا زمانی که حضرت زینب (س) دختر بزرگ حضرت زهرا (س) اجازه ورود ندهد، وارد خانه نمی‌شود. این رفتار ایشان نهایت ادب و خضوع در برابر فرزندان حضرت زهرا (س) را نشان می‌دهد.

در روایت‌ها نوشته شده حضرت ام البنین (س) مانند مادری فداکار از فرزندان حضرت زهرا (س) مراقبت می‌کرد و همیشه آنها را بزرگ و سرور خود می‌دانست. این ادب را به فرزندان خود از جمله حضرت عباس (ع) هم آموزش داده بود تا بدانند فرزندان حضرت زهرا (س) از ائمه اطهار علیهم السلام و پیشوایان و بزرگان دنیا و آخرت هستند.

انتهای پیام/